इंग्रजांविरुद्ध भडकलेल्या १८५७ च्या स्वातंत्र्य संग्रामावेळी 'मेरी झाँसी नही दूँगी' अशी गर्जना करणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाईंचा जन्म कार्तिक वद्य चतुर्दशी, १९ नोव्हेंबर १८३५ रोजी झाला. तिच्या आईचे नाव होते भागिरथीबाई, वडील मोरोपंत तांबे हे पेशव्यांच्या दरबारी एक कर्तबगार अधिकारी म्हणून प्रसिद्ध होते. लक्ष्मीबाईंचे मूळ नाव होते मनकर्णिका. पण घरची मंडळी तिला मनू म्हणूनच हाक मारत.
मनू चार वर्षांची असतानाच तिची आई निवर्तली. वडिलांच्या तालमीत तिचे शिक्षण झाले. ती मुलगी असूनही अत्यंत धाडसी, निर्भय आणि अत्यंत बुद्धिमान होती. मर्दानी पुरुषी खेळांच्या गोडीमुळे तिने तलवार, भालाफेक, धनुष्यबाण, घोड्यावर बसणे इत्यादींचे शिक्षण समरसतेने घेतले होते.
एके दिवशी नानासाहेब पेशवे हत्तीवरून फिरावयास निघाले होते तेव्हा मनूनेही बसण्याचा हट्ट केला. तेव्हा तिचे वडील तिला म्हणाले, ''बाळ मानू, तुझ्या नशिबात हत्ती कुठला? हत्तीवरून फिरण्याची तुझी योग्यता तरी आहे का?'' हे ऐकताच मनू म्हणाली, ''बाबा, तुमच्या मुलीच्या घरी एकच काय, दहा हत्ती पोसलेले दिसतील तुम्हाला!" मनूचे हे सहज बोलणे खरे ठरले. पुढे झाशी संस्थानचे महाराज गंगाधर यांच्याशी विवाह होऊन ती त्यांची लक्ष्मीबाई झाली.
झाशीला आल्यावर लक्ष्मीबाईने आपल्या मैत्रिणींनाही मल्लयुध्द, घोडदौड, ढाल तलवार इत्यादी युद्धकला शिक्षण दिले. १८५१ मध्ये राणीसाहेबांना एक मुलगा झाला. पण दुर्दैवाने अवघ्या तीन महिन्यांत मरण पावला. त्यामुळे तिने दामोदर नावाचा मुलगा दत्तक घेतला. नंतर गंगाधरपंतही मृत्यू पावले. या प्रचंड दुःखाला सामोरे जात अत्यंत सध्या राहणीने, सावधपणे राज्यकारभार करीत प्रजेच्या हिताच्या सोयी राणीने केल्या.
याचवेळी कुटील नीतीच्या इंग्रजांनी, लॉर्ड डलहौसीने 'दत्तक वारस नामंजूर' करून झाशीचे संस्थान खालसा केले व राणीला पाच हजार रुपयांची पेन्शन जाहीर केली. तेव्हा मात्र राणीने गर्जना केली, 'मेरी झाशी नही दूँगी!' राणीने क्रांतिकारकांच्या मदतीने झाशीचे स्वातंत्र्य टिकविण्याची पराकाष्ठा केली.
शेवटी इंग्रजांचा कुशल सेनापती हा रोज याने आपल्या प्रचंड सैन्यानिशी चाल केली. राणीनेही आपल्या ५१ तोफानिशी बुंदेलखंडी सैनिक, पठाण सैनिक व आपल्या स्त्री सैनिकांसह स्वातंत्र्ययुध्द चालू ठेवले होते. किल्ल्याचे ढासळलेले बुरूज व खिंडारे रातोरात बांधले जात असत. पण ऐनवेळी राणीला मिळणारी तात्या टोपेची मदत इंग्रजांनी रोखून धरली. काही देशद्रोह्यामुळे इंग्रज सैनिक झाशीच्या किल्ल्यात घुसले तेव्हा महिषासुर मादिंनीप्रमाणे राणी शत्रूवर तुटून पडली. झाशीच्या वेढ्यातून धाडसाने बाहेर पडून ती काल्पीला पोहोचली. तेथेही तुंबळ युध्द होऊन ग्वाल्हेरचा किल्ला हस्तगत करण्यात आला. पण हा आनंद फार काळ टिकला नाही.
इकडे हा रोज, ब्रिगेडियर स्मिथ व स्टुअर्ट यांनी तुफान गोळीबार सुरू गोळीबार सुरू ठेवून राणीशी युध्द सुरू ठेवले. आपला शेवट जवळ आला हे कळून राणीने आपला पुत्र दामोदर याला रामचंद्र देशमुखांच्या स्वाधीन केले व आपला धोडा भरधाव सोडला. पण शत्रूच्या गोळीने डाव साधला होता. वीर व साहसी लक्ष्मीबाईचे देशासाठी बलिदान झाले तो दिवस होता १८ जून १८५८.
मनू चार वर्षांची असतानाच तिची आई निवर्तली. वडिलांच्या तालमीत तिचे शिक्षण झाले. ती मुलगी असूनही अत्यंत धाडसी, निर्भय आणि अत्यंत बुद्धिमान होती. मर्दानी पुरुषी खेळांच्या गोडीमुळे तिने तलवार, भालाफेक, धनुष्यबाण, घोड्यावर बसणे इत्यादींचे शिक्षण समरसतेने घेतले होते.
एके दिवशी नानासाहेब पेशवे हत्तीवरून फिरावयास निघाले होते तेव्हा मनूनेही बसण्याचा हट्ट केला. तेव्हा तिचे वडील तिला म्हणाले, ''बाळ मानू, तुझ्या नशिबात हत्ती कुठला? हत्तीवरून फिरण्याची तुझी योग्यता तरी आहे का?'' हे ऐकताच मनू म्हणाली, ''बाबा, तुमच्या मुलीच्या घरी एकच काय, दहा हत्ती पोसलेले दिसतील तुम्हाला!" मनूचे हे सहज बोलणे खरे ठरले. पुढे झाशी संस्थानचे महाराज गंगाधर यांच्याशी विवाह होऊन ती त्यांची लक्ष्मीबाई झाली.
झाशीला आल्यावर लक्ष्मीबाईने आपल्या मैत्रिणींनाही मल्लयुध्द, घोडदौड, ढाल तलवार इत्यादी युद्धकला शिक्षण दिले. १८५१ मध्ये राणीसाहेबांना एक मुलगा झाला. पण दुर्दैवाने अवघ्या तीन महिन्यांत मरण पावला. त्यामुळे तिने दामोदर नावाचा मुलगा दत्तक घेतला. नंतर गंगाधरपंतही मृत्यू पावले. या प्रचंड दुःखाला सामोरे जात अत्यंत सध्या राहणीने, सावधपणे राज्यकारभार करीत प्रजेच्या हिताच्या सोयी राणीने केल्या.
याचवेळी कुटील नीतीच्या इंग्रजांनी, लॉर्ड डलहौसीने 'दत्तक वारस नामंजूर' करून झाशीचे संस्थान खालसा केले व राणीला पाच हजार रुपयांची पेन्शन जाहीर केली. तेव्हा मात्र राणीने गर्जना केली, 'मेरी झाशी नही दूँगी!' राणीने क्रांतिकारकांच्या मदतीने झाशीचे स्वातंत्र्य टिकविण्याची पराकाष्ठा केली.
शेवटी इंग्रजांचा कुशल सेनापती हा रोज याने आपल्या प्रचंड सैन्यानिशी चाल केली. राणीनेही आपल्या ५१ तोफानिशी बुंदेलखंडी सैनिक, पठाण सैनिक व आपल्या स्त्री सैनिकांसह स्वातंत्र्ययुध्द चालू ठेवले होते. किल्ल्याचे ढासळलेले बुरूज व खिंडारे रातोरात बांधले जात असत. पण ऐनवेळी राणीला मिळणारी तात्या टोपेची मदत इंग्रजांनी रोखून धरली. काही देशद्रोह्यामुळे इंग्रज सैनिक झाशीच्या किल्ल्यात घुसले तेव्हा महिषासुर मादिंनीप्रमाणे राणी शत्रूवर तुटून पडली. झाशीच्या वेढ्यातून धाडसाने बाहेर पडून ती काल्पीला पोहोचली. तेथेही तुंबळ युध्द होऊन ग्वाल्हेरचा किल्ला हस्तगत करण्यात आला. पण हा आनंद फार काळ टिकला नाही.
इकडे हा रोज, ब्रिगेडियर स्मिथ व स्टुअर्ट यांनी तुफान गोळीबार सुरू गोळीबार सुरू ठेवून राणीशी युध्द सुरू ठेवले. आपला शेवट जवळ आला हे कळून राणीने आपला पुत्र दामोदर याला रामचंद्र देशमुखांच्या स्वाधीन केले व आपला धोडा भरधाव सोडला. पण शत्रूच्या गोळीने डाव साधला होता. वीर व साहसी लक्ष्मीबाईचे देशासाठी बलिदान झाले तो दिवस होता १८ जून १८५८.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा