नियम १ : दोन सजातीय स्वर एकापुढे एक आले असता त्यांचा संधी होऊन त्या दोहोंबद्दल त्याच जातीतील दीर्घ स्वर होतो.
१) सूर्य + अस्त अ + अ = आ सूर्यास्त
२) हिम + आलय अ + आ = आ हिमालय
३) विद्या + अर्थी आ + अ = आ विद्यार्थी
४) विद्या + आलय आ + आ = आ विद्यालय
५) कवी + इच्छा इ + इ = ई कवीच्छा
६) गिरी + ईश इ + ई = ई गिरीश
७) रावी + इंद्र ई + इ = ई रवींद्र
८) मही + ईश ई+ ई = ई महीश
९) गुरू+ उपदेश उ +उ = ऊ गुरुपदेश
१०) भू + उद्धार ऊ + उ = ऊ भूद्दार
नियम २ : अ किंवा आ यांच्यापुढे इ किंवा ई आल्यास त्या दोहोंऐवजी 'ए' येतो.
१) ईश्वर + इच्छा अ + इ = ए ईश्वरेच्छा
२) गण + ईश अ + ई = ए गणेश
३) महा + इंद्र आ + इ = ए महेंद्र
४) रमा + ईश आ + ई = ए रमेश
नियम ३ : अ किंवा आ यांच्यापुढे उ किवा ऊ आल्यास त्या दोहोंऐवजी 'ओ' येतो.
१) सूर्य + उदय अ + उ = ओ सूर्योदय
२) समुद्र + ऊर्मी अ + ऊ = ओ समुद्रोमी
३) गंगा + उदक आ + उ = ओ गंगोदक
४) गंगा + ऊर्मी आ + ऊ = ओ गंगोर्मी
नियम ४ : अ किंवा आ यांच्यापुढे ए किंवा ऐ आल्यास त्या दोहोंऐवजी 'ऐ' होतो.
१) एक + एक अ + ए = ऐ एकैक
२) मत + ऐक्या अ + ऐ = ऐ मतैक्य
३) सदा + एव आ + ए = ऐ सदैव
४) प्रजा + ऐक्य आ + ऐ = ऐ प्रजैक्य
नियम ५ : अ किंवा आ यांच्यापुढे ओ किंवा औ आल्यास त्या दोहोंऐवजी 'औ' येतो.
१) जल + ओघ अ + ओ = औ जलौघ
२) वृक्ष + औदार्य अ + औ = औ वृक्षौदर्य
३) गंगा + ओघ आ + ओ = औ गंगौघ
४) महा + औदार्य आ + औ = औ महौदार्य
नियम ६ : अ किंवा आ यांच्यापुढे ऋ आल्यास त्या दोहोंऐवजी 'अर्' येतो.
१) देव + ऋषी अ + ऋ = अर् देवर्षी
२) महा + ऋषी अ + ऋ = अर् महर्षी
नियम ७ : इ, उ, ऋ या ह्रस किंवा दीर्घ स्वरांपुढे कोणताही विजातीय स्वर आल्यास 'त' च्या जागी अनुक्रमे य्, व् र् हे येतात आणि त्यांत पुढील स्वर मिळतो.
१) प्रीति + अर्थ इ + अ = य् + अ = य प्रीत्यर्थ
२) अति + उत्तम इ + उ = य् + उ = यु अत्त्युतम
३) किती + एक ई + ए = य् + ए = ये कित्येक
४) सु + अल्प उ + अ = व् +अ = व स्वल्प
५) मनु + अंतर उ + अ = व् + अ = व मन्वंतर
६) भानू + ईश्वर ऊ + ई = व् + ई = वी भान्वीश्वर
७) पितृ + आज्ञा ऋ + आ = र् + आ = रा पित्राज्ञा
नियम ८ : ए, ऐ, ओ, औ यांच्यापुढे कोणताही स्वर आल्यास त्यांच्या जागी अनुक्रमे आय्, अव्, आव् हे येतात आणि त्यांत पुढील स्वर मिळतो.
१) ने + अन ए + अ = अय् +अ = अय नयन
२) गै + अन ऐ + अ = आय् + अ = आय गायन
३) गो + ईश्वर ओ + ई = अव् + ई = अवी गावीश्वर
४) नौ + इक औ + इ = आव् + इ = आवि नाविक
१) सूर्य + अस्त अ + अ = आ सूर्यास्त
२) हिम + आलय अ + आ = आ हिमालय
३) विद्या + अर्थी आ + अ = आ विद्यार्थी
४) विद्या + आलय आ + आ = आ विद्यालय
५) कवी + इच्छा इ + इ = ई कवीच्छा
६) गिरी + ईश इ + ई = ई गिरीश
७) रावी + इंद्र ई + इ = ई रवींद्र
८) मही + ईश ई+ ई = ई महीश
९) गुरू+ उपदेश उ +उ = ऊ गुरुपदेश
१०) भू + उद्धार ऊ + उ = ऊ भूद्दार
नियम २ : अ किंवा आ यांच्यापुढे इ किंवा ई आल्यास त्या दोहोंऐवजी 'ए' येतो.
१) ईश्वर + इच्छा अ + इ = ए ईश्वरेच्छा
२) गण + ईश अ + ई = ए गणेश
३) महा + इंद्र आ + इ = ए महेंद्र
४) रमा + ईश आ + ई = ए रमेश
नियम ३ : अ किंवा आ यांच्यापुढे उ किवा ऊ आल्यास त्या दोहोंऐवजी 'ओ' येतो.
१) सूर्य + उदय अ + उ = ओ सूर्योदय
२) समुद्र + ऊर्मी अ + ऊ = ओ समुद्रोमी
३) गंगा + उदक आ + उ = ओ गंगोदक
४) गंगा + ऊर्मी आ + ऊ = ओ गंगोर्मी
नियम ४ : अ किंवा आ यांच्यापुढे ए किंवा ऐ आल्यास त्या दोहोंऐवजी 'ऐ' होतो.
१) एक + एक अ + ए = ऐ एकैक
२) मत + ऐक्या अ + ऐ = ऐ मतैक्य
३) सदा + एव आ + ए = ऐ सदैव
४) प्रजा + ऐक्य आ + ऐ = ऐ प्रजैक्य
नियम ५ : अ किंवा आ यांच्यापुढे ओ किंवा औ आल्यास त्या दोहोंऐवजी 'औ' येतो.
१) जल + ओघ अ + ओ = औ जलौघ
२) वृक्ष + औदार्य अ + औ = औ वृक्षौदर्य
३) गंगा + ओघ आ + ओ = औ गंगौघ
४) महा + औदार्य आ + औ = औ महौदार्य
नियम ६ : अ किंवा आ यांच्यापुढे ऋ आल्यास त्या दोहोंऐवजी 'अर्' येतो.
१) देव + ऋषी अ + ऋ = अर् देवर्षी
२) महा + ऋषी अ + ऋ = अर् महर्षी
नियम ७ : इ, उ, ऋ या ह्रस किंवा दीर्घ स्वरांपुढे कोणताही विजातीय स्वर आल्यास 'त' च्या जागी अनुक्रमे य्, व् र् हे येतात आणि त्यांत पुढील स्वर मिळतो.
१) प्रीति + अर्थ इ + अ = य् + अ = य प्रीत्यर्थ
२) अति + उत्तम इ + उ = य् + उ = यु अत्त्युतम
३) किती + एक ई + ए = य् + ए = ये कित्येक
४) सु + अल्प उ + अ = व् +अ = व स्वल्प
५) मनु + अंतर उ + अ = व् + अ = व मन्वंतर
६) भानू + ईश्वर ऊ + ई = व् + ई = वी भान्वीश्वर
७) पितृ + आज्ञा ऋ + आ = र् + आ = रा पित्राज्ञा
नियम ८ : ए, ऐ, ओ, औ यांच्यापुढे कोणताही स्वर आल्यास त्यांच्या जागी अनुक्रमे आय्, अव्, आव् हे येतात आणि त्यांत पुढील स्वर मिळतो.
१) ने + अन ए + अ = अय् +अ = अय नयन
२) गै + अन ऐ + अ = आय् + अ = आय गायन
३) गो + ईश्वर ओ + ई = अव् + ई = अवी गावीश्वर
४) नौ + इक औ + इ = आव् + इ = आवि नाविक
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा